Üst Kademe Kuramı Kapsamında Hisse Getirileri Üzerinde CEO’nun Özelliklerinin Etkisi başlığı ile Öğr. Gör. Dr. Serkan ÜNAL ve Dr. Öğr. Üyesi Çağlar DOĞRU tarafından yapılan araştırmanın sonuçları Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi’nde yayınlanmış olup araştırmanın sonuçları şirketlere önemli bir iç görü sağlamaktadır.
CEO, üst yönetimin içerisinde bütün şirkete yön veren, stratejik kararları alan ve şirketin karlılığında birinci derece pay sahibi olan oyuncu olarak rol almaktadır.
Buradan hareketle ifade etmek gerekirse, örgüt kuramı üzerine çalışan akademisyenler için CEO’ların özelliklerinin firma performansı üzerindeki etkisi önemli çalışma alanlarından birisidir. 1950’lere kadar yapılan çalışmalarda CEO’lara ciddi bir önem arz edilmemiştir.
1990’larla birlikte CEO’lar sık sık medyada yer alır hale gelmişler ve bazıları meşhur olmaya başlamıştır. Bu dönemde CEO’ların üzerindeki beklenti oldukça yüksek seviyeye ulaşmış, artık CEO’ların önemli bir bölümü başka firmalardan transfer edilmeye başlanmış, kendilerine doğrudan raporlayan diğer yöneticilerden çok daha fazla gelir elde eder hale gelmişler ve işler ters gittiğinde sözleşmelerin sonlandırılması bir rutin halini almıştır.
Üst kademe kuramına göre üst düzey yöneticilerin geçmiş tecrübeleri, değerleri, kişilikleri şirketlerin performansına etki etmektedir. Örgütler, yöneticilerinin düşündükleri, hissettikleri, anladıkları ve inandıklarına bağlı olarak şekillenmektedirler. Bu kurama göre şirketin örgütsel başarıları gerek stratejik gerekse etkinlik olarak üst düzey yöneticilerin bir yansıması olarak ortaya çıkmaktadır.
Literatürde üst kademe teorisindeki özellikleri baz alan çalışmalar; özellikle CEO yaşının, tecrübesinin, şirketin içerisinden ya da dışarıdan atanmasının ve aynı zamanda yönetim kurulu başkanı olup olmamasının (CEO ikiliği); şirket performansına etkilerini araştırmışlardır.
Yaşlı ve tecrübeli olan CEO’lar gençlere kıyasla tecrübeleriyle daha etkin karar alabilmekte ve riskleri daha doğru analiz edebilmektedirler.
-Diğer yandan yaşlanmanın getirdiği etkiyle fiziksel ve ruhsal performanslarında düşüş gerçekleşmekte ve emekliliklerinin yaklaşması dolayısıyla daha kısa vadeye odaklanmaları söz konusu olmaktadır.
Şirketin içerisinden atanan CEO’lar şirketi ve şirketin iş yapış şeklini tanımakta, dışarıdan gelen CEO’lar ise şirkete yeni tecrübeleri kazandırabilmektedir.
-CEO ikiliği CEO’ya etkin bir yönetim için geniş bir hareket alanı tanırken, azınlık hissedarları için ise vekalet maliyetleri doğurabilecek şartları ortaya çıkarmaktadır.
Kısaca bütün bu özelliklerin artı ve eksileri bulunmakta, ideal CEO’nun seçimi örgütlerin sağlıklı bir şekilde faaliyetlerine devam etmeleri açısından kritik öneme sahip olmaktadır.
ABD ve diğer ülkelerde CEO’ların özellikleri ve şirket performansı arasındaki ilişkiyi inceleyen birçok çalışma olmasına karşın, Türkiye’de yapılmış çalışmalar oldukça az sayıdadır.
Bu nedenle bu çalışmada, Türkiye, özel olarak ele alınmış ve CEO’lara ait özelliklerin Türkiye’ye özgü yönetim anlayışına sahip firmalarda ne gibi etkilere sahip olduğu araştırılmıştır.
Bu nedenle şirket performansını daha etkin temsil edeceği düşüncesiyle bu çalışmada literatürdeki diğer birçok çalışmanın aksine CEO özelliklerine bağlı firma performansını ölçen bağımlı değişken olarak hisse fiyat performansı belirlenmiştir. Çalışmada geniş bir bağımsız değişken seti kullanılmış, CEO’ların yaşı, aynı firmadaki tecrübesi, aynı pozisyondaki tecrübesi, toplam CEO’luk tecrübesi, CEO ikiliği ve aynı firmadan ya da dışarıdan atanması gibi özellikler incelenmiştir. Çalışma örneklemine 2019 yılında BİST100 endeksinde bulunan şirketler dahil edilmiş, bu şirketlerin 2015-2019 yılları arasındaki verileri kullanılmıştır.
Bu çalışmada CEO’lara ait özelliklerin halka açık şirketlerde hisse fiyat performansına nasıl yansıdığı araştırılmıştır.
Ülkeler arasında kurumsal yönetim tarzlarının ve şirketlerin yapılarının farklı olması nedeniyle Türkiye’de yapılmış olan bu çalışmanın literatüre katkı sağladığı düşünülmektedir.
-Literatüre sağlandığı düşünülen ikinci katkı ise bağımlı değişken seçimidir.
Literatürdeki birçok çalışmada şirket performansını belirleyen bağımlı değişken olarak Tobin’s Q ve aktif karlılık değişkenleri kullanılırken bu çalışmada hisse fiyat performansları baz alınmıştır.
— Tobin’s Q ve aktif karlılık değişkenleri CEO performansından daha çok şirketin yapısal özellikleri, yaşı ve iş koluyla ilgilidir. Aynı zamanda firma performansına bağlı olarak CEO seçimi de farklılık göstermektedir.
Bu yüzden bu çalışmada CEO’lara yapılan prim ödemelerinde sıklıkla kullanılan hisse fiyat performansı değişkeni kullanılmıştır.
Araştırma bulgularına göre CEO’ların %84’ü içeriden atanmakta, içeriden atanan CEO’ların aynı firmada CEO olarak ortalama çalışma süresi dışarıdan atananlara kıyasla iki kat daha fazla olmaktadır. BİST100 endeksine kote şirketlerde CEO’nun yönetim kurulu başkanı olması durumuna nadiren rastlanmaktadır. Gözlemlerin yalnızca %8’inde CEO ikiliği mevcuttur. Ortalama CEO yaşı 52 olarak gerçekleşirken, CEO’ların önemli bir kısmının 60 yaşında emekli olduğu dikkat çekmektedir.
Araştırma sonuçlarına göre;
- CEO yaşı,
- CEO ikiliği,
- CEO’nun aynı firmada çalıştığı süre ve
- CEO’nun aynı firma içinden atanmasının şirket performansına etkisi bulunmamaktadır.
Diğer yandan CEO’nun mevcut pozisyonda geçirdiği sürenin ve toplam CEO olarak çalışma tecrübesinin istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde şirket performansına olumlu yansıdığı görülmüştür.
Her iki bulgu üst düzey yöneticilik ile kazanılan tecrübenin şirket performansına olumlu yansıdığını göstermektedir. Özellikle genç liderlere üst kademe pozisyonlarda çalışma şansının tanınması, onların uzun yıllar artan bir performansla CEO’luk kariyerlerine devam edebileceklerini göstermektedir.
Yine araştırma sonuçlarına göre CEO’lara ait özelliklerin şirket performansı üzerindeki etkisi sınırlıdır.
Elde edilen sonuçlar üst kademe teorisindeki farklı görüşlerin birbirine üstünlüğünün olmadığını desteklemektedir.
CEO’ların yaşlanarak kazandığı tecrübenin etkisi ile genç CEO’ların sahip olduğu fiziksel ve duygusal dayanıklılık arasında bir dengenin oluştuğu ve her iki grubun birbirine üstünlük sağlamadığı görülmektedir.
Bu araştırmanın literatüre yaptığı en önemli katkı gerek mevcut firmada gerekse farklı firmalarda olsun CEO’nun aynı pozisyonda çalışılmış olduğu toplam sürenin şirket performansına olumlu yönde etki etmesidir.
İleride yapılacak çalışmalarda, bu araştırma kapsamında araştırma sınırlılığı olarak da ifade edilen, veri setinin beş yıllık dönemi kapsamasının ötesine geçilerek daha uzun dönemli incelemelerin yapılması, araştırmacılara önerilmektedir.
Bununla birlikte, CEO’nun araştırmaya dahil edilen betimsel özelliklerinin kapsamı genişletilerek, farklı değişkenlere yer verilmek suretiyle araştırma derinliğinin arttırılması, gelecekte yapılacak çalışmalara ışık tutması açısından önem arz etmektedir.
Şirketlerin tepe yönetimleri de bu çalışmadan ortaya çıkan sonuçlara göre, CEO seçimleri ve atamalarında değerlendirecekleri objektif ölçütleri değerlendirebileceklerdir.
Kaynak:
Unal, S. & Doğru, Ç. (2021). Üst Kademe Kuramı Kapsamında Hisse Getirileri Üzerinde CEO’nun Özelliklerinin Etkisi . Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi , 12 (29) , 204-223 . DOI: 10.21076/vizyoner.725725
